TO NIJE HOROR, NEGO PRETENCIOZAN FILMSKI PUZZLE Nisu otresiti gosti upravo skršili sudoper. To je, premda niste znali, alegorija o propasti ekosistema

Film “Mother!” Darrena Aronofskog spada u one filmove kod kojih je važno ne zakasniti u kino. U prvih dvadesetak sekundi, naime, gledatelj će vidjeti scenu koja je ključna za razumijevanje tog bizarnog filmskog puzzlea.

U toj uvodnoj sceni vidimo lice Javiera Bardema koji u ruci drži prozirni višekutni objekt, kristal ili brušeno staklo. Bardemov lik taj kristal smješta na metalno postolje. U tom trenutku vidimo unutrašnjost kuće koja izgleda pepeljasto kao zgarište. U času kad Bardemov lik položi kristal na postolje taj se interijer mijenja. Zidovi koji su bili sivi dobivaju pastelnu boju, okolno zelenilo proklija, a sve usahlo, zatrto i uništeno vraća se u normalno stanje. U tom trenutku prvi put vidimo buduću junakinju filma. To je žena, u press-materijalima nazvana naprosto Majka (Jennifer Lawrence). Majka ustaje iz kreveta i traži svojega muža, a taj je muž Bardem.

Uskoro se ispostavi da je suprug pisac koji se hrva s kreativnom krizom. Majka uređuje kuću, a muž - slično kao u “Shiningu” Stephena Kinga - u zatvorenoj sobi grize olovku jer mu pisanje ne ide. Uskoro ćemo - također - shvatiti da Majka zapravo nije majka: par nema djece, a nju to peče.

Gost i supruga

To je trenutak kad se u filmu Aronofskog počne razvijati ona fabularna linija koju prepričaju svi kritičari. U kuću na osami jednoga dana bane slučajni prolaznik (Ed Harris). Muž ga pozove da prenoći kod njih. Ispostavi se da prolaznik i nije tako slučajan, jer u kovčegu ima domaćinovu sliku. Po gosta uskoro dolazi i supruga (Michelle Pfeiffer). I ona se naseli u kuću, no za razliku od muža nije baš osobito obzirna gošća: ulazi gdje ne smije, ostavlja nered i ne da se otjerati.

Oni koji su čitali recenzije filma “Mother!” pomislit će da je ovo što sam do sada ispričao radnja filma. Međutim, krivo. Sve ispričano, i sve što o filmu znate bez gledanja, dogodi se u prvih pola sata filma. Od te točke na dalje film Aronofskog pretvori se u bjesomučni vrtuljak u kojem se na jednu fabularnu liniju nadovezuje druga pa treća, a jedina je konstanta filma to što se osmerokutna Majčina kuća puni sve više i više ljudima koji po njoj ruše i uništavaju. A sve to vodi do ekstatičnog finala, finala koje vam dakako nećemo odati - no, tek tada, u završnici filma shvatit ćete da film Aronofskog izlaže priču o ciklusu kreacije i destrukcije. Ali, koje kreacije - božanske, ljudske, umjetničke?

Barokna režija

Darren Aronofsky je i do “Majke!” važio za režisera kojeg - blago rečeno - krasi pretencioznost. Ne spadam u kritičare koji riječ “pretenciozno” obavezno koriste pejorativno. Mnogi režiseri koje jako ili umjereno volim - poput Tarkovskog, Östlunda ili Greenawaya - jako su pretenciozni. I Aronofsky je takav.

Njegovi filmovi puni su teozofskih i religijskih posudbi, okultnih i antropoloških motiva, a teme njegovih filmova su ništa manje od Života, Besmrtnosti, Vjere. Aronofsky se javio na njujorškoj “indie” sceni krajem '90-ih s dva filma koja su doista izgledala obećavajuće.

Prvi je od njih bio “π”, triler intertekstualno osovljen o matematiku - film u kojem se vidi stanovita inspiriranost književnošću Paula Austera. Drugi i najbolji film Aronofskog bio je “Rekvijem za snove”, barokno režirana, vizualno halucinantna parabola o ovisnosti koja se s postmodernističkom kitnjastom efektnošću uklapao u ono što tih godina rade postmodernisti poput Dannyja Boylea, Gaspara Noéa ili Srđana Dragojevića.

Obećanje koje je dao s ta dva filma Aronofsky nikad nije ispunio. Počevši od neviđeno ambiciozne parabole o smrtnosti “Fountain/Fontana života”, preko grozomornog “Crnog labuda” pa do biblijske epopeje “Noa”, filmovi Aronofskog postali su skupe, pretenciozne domislice nadobudnog adolescenta koji misli da velebnost filmu daju alegorijski ključevi, shematične binarnosti, religijski imaginarij te motivi pobršteni listanjem Junga i Eliadea.

Jedini donekle podnošljiv film koji je Aronofsky napravio u drugom dijelu karijere bio je “Wrestler/Rvač” (2008), a taj je uspjeh bio utoliko deprimantan što je film bio sasvim izvan autorova “kućnog” stila.

Neuki plebs

Novi film Aronofskog bavi se ciklusom nastanka i propasti. Junak filma je ništa manje doli genijalni pisac. Dakako da uz trudnoću ide buđenje prirode. Kod Aronofskog nikad ne manjka referenci na komparativnu religiju, pa tako (za priču ključni) upaljač na sebi nosi runski simbol Wendehorn, česti znak u arijskoj poganskoj teozofiji. Suvišno je i reći, negdje na pola filma shvatite da bi dvoje uljeza mogli biti Adam i Eva, s obzirom na to da imaju dvojicu sinova od kojih je jedan nevoljeni - valjda Kain - ubio drugog, voljenog - Abela.

Aronofskom - međutim - nije bilo dosta to što smo mi sami, možda, eventualno, pokopčali. Umjesto toga potrudio se kroz tiskovne materijale i sijaset intervjua ponuditi “ovjereno”, “oficijelno” značenje svog filma. Objasnio je neukom plebsu da je njegov film zapravo film o odnosu čovjeka i prirode, da je lik Majke zemlja, a lik pisca, kreator, zapravo Bog koji je napučio ljudima zemlju, sve dok nisu ubavu arkadiju pretvorili u bučni, nasilni tulum. Nije dakle to što ste vidjeli to. Nisu otresiti gosti upravo skršili sudoper. Ne, to je - premda niste znali - alegorija o propasti ekosistema.

Kritičar New Yorkera Richard Brody u jednoj se od prvih reakcija na “Mother!” narugao tom pokušaju Aronofskog da “nacrta” vlastiti film. Premda je napisao da mu se “Mother!” umjereno sviđa, prisjetio je i režisera i publiku da autor nije “vlasnik” interpretacije vlastitog filma te da onog trenutka kad film pusti pred publiku režiser postaje tek jedna od ravnopravnih instanci uključenih u nikad završenu igru tumačenja.

Nastojanje Aronofskog da zakuca značenje svojevrsni je atak na gledatelja koji ima pravo film čitati drukčije. Brody tako piše da je za njega “Mother!” prvo i jedino film o psihologiji umjetničke kreacije, samoanaliza umjetnika koji prikazuje kako stvaralac isisava život iz svoje okoline, uništava bližnje i stvara iz uništavanja.

Bizarna alegorija

Film Aronofskog - ukratko - otvoren je na razna čitanja. Nažalost, problem je što on nije otvoren zato što je višeznačno slojevit, nego zato što ne funkcionira kao jedan film. “Mother!” se sastoji od bar tri filma koji su nazidani jedan na drugog kao rakete u svemirskom brodu Apollo: kad jedan dramski problem “potroši gorivo”, upali se drugi.

Problem je što su ti dramski segmenti gotovo nespojivi. Do polovice “Mother!” je nešto kao horor o ukletoj kući blizak “Šestom čulu” ili “Uljezima”. Od polovice je bizarna alegorija ljudske vrste, monoteizma i vjere, nalik pokušaju križanja Boscha i Borgesa. Na koncu film postaje ciklička parabola o umjetnosti koja se hrani destrukcijom. Problem je što ta tri “filma” ne proizlaze jedan iz drugog. Do­imaju se više kao rezultat dovijanja, izlazna strategija autora koji je smislio dopadljiv “high concept”, a onda nije znao - kako to kod “high concepta” često biva - kako ga dotjerati do trećeg čina.