‘Njegov humor je mrtvorođen‘, ‘Oštar je kao Čehov‘... što se sve pisalo o Slavku Kolaru, od 1917. do danas

Osim sabranih djela, u nekadašnjem književnom star sistemu još jedan tip izdanja zapečatio bi status autora u kategoriju besmrtnika: zbirka – obično tipski naslovljena „Kritičari o XY-u” – s člancima što pisaca što kritičara što pokojeg profesora, o tome XY-u. Formalno su im nalik zbornici radova s nekog skupa o dotičnome klasiku, a u kojima se objavljuju seriozni prilozi pisani za tu priliku, dok one prve knjige, „kritičara o Njemu”, bivaju kao neka retrospektiva toga što su o kanoniziranome pisali uzduž cijelog njegova puta, sve tamo od književnih početaka kad je kao dvadeset-i-nešto-godišnjak objavio debitantski naslov. A kako rečeni prigodni zbornici literarnu vrijednost klasika (uglavnom) ne dovode u pitanje, one zbirke „kritičara o...” su intrigantnije, polemičnije, ukratko – u nekom smislu „realističnije”.

Zadnjih dvadeset-trideset godina takvi su se florilegiji autorovih suvremenika prorijedili, dok su zbornici sa (mahom obljetničarskih) skupova, čini se, i dalje otporna vrsta. Zato je tim radosnija činjenica da se o Slavku Kolaru pojavilo baš jedno takvo starinsko izdanje, a radi se o pozamašnom svesku „Divan užas”, s člancima o Kolaru objavljivanima zadnjih stotinjak godina, sve do lani. Danas, kad su „Breza”, „Ženidba Imbre Futača”, „Kompromis” i ostale njegove priče (pa i one za djecu, kao što je „Jurnjava na motoru”) neosporna baština, gotovo pa blasfemično zvuče riječi poput onih Ulderika Donadinija iz 1917. godine: „Ako današnja književnost i umetnost ide brzinom automobila, onda Kolarove humoreske idu kao taljige. Njegov humor je mrtvorođen, jer današnji humorista mora ismejat takve stvari kraj kojih masa prolazi ozbiljna...” Međutim, kako je (međuratno) vrijeme teklo, Kolarov književni lik zadobivao je prve obrise aureole jednog prvorazrednog satiričara, pa kaže, recimo, Ivan Goran Kovačić: „Kolar je oštar kao i Čehov” (1936). Ipak, ni nakon 1945. nije pisac svima po volji. „Sedmorica u podrumu nije snažna i jasna drama”, piše Ervin Šinko 1949. godine, „koja bi dostojno oblikovala ljudsku veličinu i idejni sadržaj Narodno-oslobodilačkog rata, duh narodne revolucije...” Ne spominjem Šinka samo tako, jer je njegova i Kolarova međusobna netrpeljivost kulminirala nedugo potom, u zaboravljenoj „K. u. K aferi”, kako je zove Tomislav Sabljak, koji je o njoj složio knjižicu sa svim relevantnim dokumentima (iz koje su ovdje doneseni ulomci). Radi se o sukobu Kolara s Krležom ranih 1950-ih, a čiji je povod bio primanje u Akademiju tada književnih „pilića” Ervina Šinka, Petra Šegedina i još nekoliko Krležinih liblinga, a preskakanje u toj počasti tada već afirmiranog Kolara. Frka koja je nastala imala je za posljedicu da Kolar do kraja života nije primirisao u Strossmayerovu palaču, ali i nekoliko Kolarovih priča s ključem, kao što su „Glavno da je kapa na glavi” (o Petru Šegedinu, u čijem je nećkanju da iz Zagreba ode u partizane naposljetku prošao i cijeli rat) odnosno „Migudac” (o Dobriši Cesariću i epizodi o prekidu ljubavne veze s djevojkom zbog njenog židovskog porijekla).

Knjigu izabranih radova o Kolaru „Divan užas” uredio je Mario Kolar, a izdala gradska knjižnica u Čazmi koja nosi piščevo ime.