Zlatni medvjed u rukama dvojice sjajnih klasika, braće Taviani

Talijanski veterani, braća Vittorio i Polo Taviani pobjednici su 62. Berlinalea koji je završio u subotu navečer. Internacionalni žiri kojim je predsjedao britanski redatelj Mike Leigh nagradio je Zlatnim medvjedom njihovu dokumentarnu dramu “Cezar mora umrijeti” koja prati probe Shakespeareova “Julija Cezara” u rimskoj kaznionici Rebibbia. Dva filma koja su se smatrala glavnim favoritima dobili su drugu i treću nagradu po važnosti: mađarski “Samo vjetar” Bencea Fieglaufa nagrađen je Srebrenim medvjedom, a domaći film “Barbara” Christiana Petzolda nagradom za režiju.

Shakespeare u zatvoru

Iako pobjeda braće Taviani jest blago iznenađenje, nipošto nije riječ o senzaciji. “Cesare deve morire” u Berlinu je primljen toplo i s velikim simpatijama, kritike na film bile su listom pozitivne, a čini se da je odluka žirija bila potaknuta i željom da se da priznanje dvojici sjajnih klasika koji su posljednjih desetljeća pomalo pali u zaborav.

“Cesare deve dormire” je igrano-dokumentarni miks koji prati produkciju Shekespeareova “Julija Cezara” u najstrože čuvanoj talijanskoj kaznionici, u kojoj kaznu služe ubojice, dileri, mafijaši i kamoristi. Jedna fabularna linija filma prati audicije za predstavu, probe i finalnu izvedbu predstave za publiku. Ostatak filma sastoji se od ključnih prizora Shakespeareova komada koji su filmski izrežirani, snimljeni crno-bijelo, u njima uloge iz komada glume robijaši, a inscenirani su u zatvorskim prostorima - hodnicima, dvorištima, ćelijama… Film braće Taviani u strogom smislu riječi nije dokumentarac, s obzirom na to da su kazališna produkcija i predstava smišljeni za potrebe filma, no uključuje i dokumentaristički okvirni dio u kojem se postojeća predstava prikazuje publici izvana.

Mačo žargon i etos

Ideja braće Taviani očito je bila da naprave paralelu između okrutnog, nasilnog, mužjačkog realiteta Shakespeareove drame i istog takvog realiteta ulice odakle zatvorenici potječu. Dok u filmu gledate antičke velikane poput Bruta, Kasija i Cezara kako raspredaju o časti, ponosu i “našoj stvari”, čitavo vrijeme vam ne izlazi iz glave da su ljudi koji ih glume ubojice, dileri i gangsteri čija je zbilja temeljena na istom mačo žargonu i etosu. Ta paralela osobito je uočljiva onom tko poznaje finese lokalne kulture: tako robijaši Shakespearea glume na svojim zavičajnim dijalektima, a kad kod Shekaspearea rimski građani jedan drugog oslovljavaju s “časni mužu”, to u ovom kontekstu dobiva sasvim druge konotacije: “„uomo d’ onore”, naime, u rječniku camorre i mafije označava kamorista koji je otišao u zatvor pošto je odbio suradnju s policijom.

Zlatno razdoblje

Berlinski Zlatni medvjed kruna je karijere talijanske braće koja su i doslovno filmski “djedovi”: Vittorio je rođen 1929., a Paolo 1931. Isprva dokumentaristi, Tavianiji su prvi igrani film režirali 1967. (“Subverzivci”). Njihovo zlatno razdoblje su sedamdesete i rane osamdesete kad snimaju niz zapaženih filmova (“Sveti Mihovil je imao pijevca”, “Allonsenfan”, “Noć svetog Lovre”) u kojima na stilski očuđujući način miješaju politički komentar, religiju, folklor, dijalekte, kritiku represivne tradicije. Kruna tog razdoblja im je film na sardinskom jeziku “Ja sam bog otac” (Padre padrone), za koji 1977. osvajaju Zlatnu palmu u Cannesu. Taviani su dosta ekranizirali Tolstoja, te pogotovo Pirandella. Od sredine devedesetih uglavnom rade za TV te izvan Italije pomalo padaju u zaborav. Iz tog zaborava sad ih je vratio berlinski žiri.