Sredinom osamdesetih godina, budućeg redatelja Tima Mielantsa roditelji su odveli na ljetovanje u nudistički kamp na Pirinejima.
Kamp su vodili majka i sin. Sin je dotad obični kamp pretvorio u nudistički, a da to majci nije uopće rekao: majka je, naime, bila slijepa.
Ta bizarna autobiografska anegdota ishodište je za film “Patrick” koji je u ponedjeljak prikazan u glavnom programu Zagreb film festivala. Naslovni junak “Patricka” je čovjek u srednjim godinama koji živi s vremešnim roditeljima i vodi nudistički kamp pokraj šumskog jezera. Kad mu otac naglo umre, on ostaje sam sa starom majkom i krugom stalno istih, posesivnih i zahtjevnih kampera.
Kamp poslovno - blago rečeno - ne stoji bajno. No, opsesivno-kompulzivni Patrick ima samo jedan problem koji ga grize. Iz njegovog najmilijeg seta alata nestao je jedan od čekića. Opsesivna potraga za čekićem uskoro će se pretvoriti u bizarni crnohumorni whodunnit kad se ispostavi da je Patrickov mili čekić prvo bio sredstvo pljačkanja blagajne kampa, a potom i pravog ubojstva.
Prokušani redatelj
Glavni program ZFF-a predstavlja prve i druge filmove novih redatelja. Belgijanac Mielants tehnički zadovoljava taj uvjet, jer mu je “Patrick” prvi kino film. No, Mielants je u biti prokušani režiser koji za sobom ima režiju serije “Terror” i cijele jedne sezone “Peaky Blindersa”. I u “Patricku” se vidi da je film režirao rutiner. Mielants je shvatio da je ključni adut filma činjenica da su svi likovi u svim scenama goli, te da film počiva na kršenju jednog od tabua mainstream kinematografije - a taj je da se ne prikazuje spolovila.
“Patrick” ima i humornih scena i dramskih scena i krimi scena, čak i ponešto akcijskih, no sve te scena imaju uzgrednu crnohumornu crtu zato što su likovi u njima goli, vise im sredovječni trbusi, dojke i pišulinci. Ta crta humora, ali i posveta libertinstvu “FKK” kulture, najjača je strana scenaristički zapravo pomalo mršavog filma.
Uz “Patricka”, utorak je na ZFF-u donio i norveški film “Pazi na djecu” režisera Johana Haugeruda. Riječ je o filmu o kojem je Jutarnji dosta pisao, pa nema smisla opet duljiti - no riječ je o, bar po mišljenju autora ovog teksta, vrhu ovogodišnje konkurencije ZFF-a. Norveški režiser u filmu se bavi nesretnom pogibijom u jednom školskom dvorištu, pa iz te situacije izvodi cijelu političku, socijalnu i mentalitetnu fresku suvremene Norveške.
Kako to često biva na ZFF-u, i ovaj put su filmovi koji su izvan glavnog programa zapravo najjače atrakcije festivala. Ovaj put, to je bio film “O beskraju” kultnog švedskog režisera Roya Anderssona. Anderssonu to nije prvi put da igra na ZFF-u: pred tri godine, festival je prikazao njegov film koji je osvojio Zlatnog lava u Veneciji - “Golub koji sjedni na grani i promišlja egzistenciju”. I Novi Anderssonov film “O beskraju” prikazan je u rujnu u Veneciji, no ovaj put kritike su bile mlake. Ipak - tko voli ludog režisera iz Göteborga - voljet će i “O beskraju”.
Antibergman
Roy Andersson u švedskom filmu ima status svojevrsnog “anti-bergmana”. Za razliku od Bergmanovog Stockholma, baza mu je Göteborg gdje je stvorio niz redatelja sljedbenika. Za razliku od Bergmana koji je u životu koketirao s desnicom, Andersson je žestoki socijalist koji se, među ostalim, proslavio kultnim, bizarnim predizbornim spotovima za socijaldemokrate (koje je moguće naći na YouTubeu). Za razliku od verbalnog i u principu neduhovitog Bergmana, Andersson je režiser slike, vizualnog gega i izrazitog apsurdnog humora.
Njegovi najbolji filmovi - poput “Pjesama s drugog kata” ili “Vi živućih” - mozaici su samonosivih, apsurdno crnohumornih epizoda u kojima Andersson propituje društvene konvencije, hijerarhiju moći, vjeru, brak, klasne i političke odnose. “Armaturu” tim filmovima obično daju provodni likovi - u novom Anderssonovom filmu, takav je lik svećenik koji očajava što je izgubio vjeru, no nikog nije briga za njegova zdvajanja. Kod Anderssona humor uvelike proizlazi iz vizualnog.
Njegovi filmovi zbivaju se uvijek u nekoj sumornoj Europi koja je zamrznuta u 50-ima i izgleda pomalo sovjetski. Njegovi likovi su obezličene, napudrane marionete. Geg obično izlazi iz tajminga: duge i statične sekvence - obično u jednom kadru - u pravom trenu eksplodira u finalni štos. Andersson ima i zanimljiv tretman jezika: poput Ionesca, obožava razglobljavati jezične konvencije i prazne fraze.
Sve to postoji i u novom Šveđaninovom filmu “O beskraju”. Kritičari koji prigovaraju da Andersson ovaj put nije bio tako inspiriran, te da je složio manje efektan materijal, zapravo su u pravu. Ovaj put, Andersson je iscijedio samo 76 minuta fora, od kojih je samo par izvrsno. Ovo mu je fakat najmanje dobar od četiriju filmova snimljenih u ovom stoljeću. No, mogu zamisliti nekog manje upućenog koji bi sjeo u kino i prvi se put u “O beskraju sjeo” s režiserovom suludom, jedinstvenom vizijom. I mogu zamisliti da i taj “odlijepio” kao ja kad sam prvi put vidio Šveđaninov film.
Kriva slika
Taj dojam, međutim, sigurno ne bi imao onaj koji bi se na ovom ZFF-u prvi put susreo još jednim važnim suvremenim filmašem: Čileancem Pablom Larraínom. NA ZFF-u je, naime, prikazan njegov film “Ema” koji uvelike stvara krivu sliku o ovom jako zanimljivom režiseru.
Larrain je, inače, politički filmaš koji je serijom svojih drama (“Tony Manero”, “Post mortem”, “No”, “Neruda”) skicirao povijest svoje domovine od ubojstva Allendea do Pinochetova pada. “Ema” je nešto sasvim drugo. To je frivolna, nacifrana erotska drama o mladoj plesačici kojoj socijalne službe uzmu dijete nakon što je dječačić gotovo spalio kuću i ukućane. Naslovna Ema krene u zamršenu manipulativnu operaciju u kojoj joj je oruđe vlastita erotičnost. Sve skupa događa se u gradu koji je svojevrsni usporedni junak filma. To je Valparaiso, nekoć prosperitetna, a danas oronula 19-stoljetna luka na čijim su dokovima, skladištima i uspinjačama efektno inscenirani prizori filma. Taj “National Geographic” moment je zapravo i jedini zanimljiv u filmu.