Projekcijom autobiografskog dokumentarca “Vardi od Agnès” nedavno preminule velikanke francuskog novog vala Agnès Varda, u nedjelju u Zagrebu počinje 12. Subversive Film Festival, festival koji po tradiciji donosi projekcije, aktivističke projekte, predavanja i rasprave lijevog političkog usmjerenja.
Tijekom 12 godina, Subversive je mijenjao kreatore i koncept, naglasak je neki put bio više na filmskom, a neki put na debatnom dijelu, no jezgra filmskog programa uvijek je bila tu i uvijek donosila ponešto zanimljivo. Tako je i ove godine: na Subversiveu će filmofili moći vidjeti barem sedam ili osam naslova koji su nezaobilazni.
Selektorski tim koji čine Dina Pokrajac i Dragan Rubeša u glavni je program probrao deset dugometražnih igranih i osam dugometražnih dokumentarnih filmova.
Minervinijev biser
Među dokumentarnim filmovima, apsolutni biser i neizostavni “domaći rad” je bez sumnje film “What You Gonna Do When the World’s on Fire” talijanskog dokumentarista koji radi u SAD-u Roberta Minervinija. Minervini je upućenijim filmofilima i dosad bio poznat po impresivnim dokumentarcima u kojima se s puno empatije bavi začudnim zakutcima američkog društva, poput religioznog “Bible Belta” u filmu “Zaustavi srce koje tuče” (2015).
U svom novom filmu, Minervini se na sličan način bavi marginalnom Amerikom, ali ne onom bijelom i evangeličkom, nego crnom i ekonomski obespravljenom. Film koji Subversive prikazuje je vizualno čarobna, crno-bijela kronika jedne godine u siromašnom i polusrušenom kvartu New Orleansa. Minervini prikazuje boksače, bivše prostitutke, black panthere, gostioničarku te dvojicu glavnih junaka-dječaka, a likovima je zajedničko to što se žele izbaviti iz bijede.
Ono što Minervinijev film čini posebnim je stilski pristup: umjesto tmurnog realizma, od odabire glamuroznu crno-bijelu kameru i snažnu stilizaciju koja i likove i njihov svijet kao da čini “većima od života”. Minervinijev film igrao je - što je rijetko za dokumentarac - u glavnom programu Mostre i dobio niz nagrada.
Od dokumentarnih filmova, pažnju skreće i “Putovanje u zagađene gradove”, film utemeljitelja latinoameričkog političkog filma Fernanda Solanasa, koji istražuje ekocide vezane uz masovno plantažiranje soje, kao i dokumentarni esej “Što je demokracija?” kanadske aktivističke filmašice Astre Taylor.
Igrani program ovaj put je zbilja pun atrakcija. Vjerojatno najzvučniji je “Pepeo ljubavi” Kineza Jia Zhang-kea, režisera koji je 2000. filmom “Platforma” začeo tzv. šestu generaciju kineskog filma, te kineski film otvorio prema seciranju proturječja kineskog “komunističkog kapitalizma”. Jia - kojem je Sarajevo nedavno upriličilo retrospektivu - često snima epopeje u kojima kroz sudbine likova prati strelovite mijene kineskog društva.
Pepeo ljubavi
To vrijedi i za “Pepeo ljubavi”, vjerojatno najbolji Jiaov film u ovoj dekadi.
Riječ je o poslovno-gangsterskoj sagi koja kroz nekoliko desetljeća prati ljubavni par - sitnog kriminalca i njegovu curu. Cura završi u zatvoru nakon što u uličnoj barufi zgrabi pištolj i zapuca braneći mladića. Kad se vrati iz zatvora, shvati da se dojučerašnji sitni krimos u novoj kapitalističkoj Kini obogatio, da ima novu adresu, život, biznis i da je ne želi ni blizu.
Jiaov film svojevrsni je “Život i brak Marije Braun” jednog drugog privrednog čuda - ovaj put ne njemačkog, nego kineskog.
Kronika prijateljstva
Među igranim filmovima Subversivea izdvaja se i “Mamac” (Bait) Britanca Marka Jenkina, film koji se bavi temom i te kako aktualnom u jadranskoj Hrvatskoj - a to je turistička gentrifikacija. Mjesto radnje je ribarsko mjestašce u Cornwallu u kojem tradicija ustupa mjesto apartmanizaciji.
Junaci su dva brata, od kojih jedan tvrdoglavo ustrajava na ribarenju, a drugi je svoju ribaricu pretvorio u “barka fahren”. U njihov su konflikt kroz domišljat zaplet uvučeni i likove mještana, turista, iznajmljivača. Jenkin je tu klasičnu fabulu filmski uprizorio vrlo ne-klasično: film je snimljen crno-bijelo, staromodnom Bolex 16mm kamerom, a retorički i montažno Jenkinov stil podsjeća na sovjetske nijeme filmove.
Jedna od atrakcija iz potaje u programu Subversivea je i film “Fourteen” (Četrnaest) njujorškog filmaša Dana Sallitta. Taj je film, kao i “Mamac”, na Subversive stigao s berlinskog Foruma. Sallitt je inače veteran američkog niskobudžetskog “indie” filma, a po estetici je blizak “mumble-core” pokretu, osim što je od glavnih predstavnika “mumljavaca” dvadeset godina stariji i radi takve stvari dulje od njih.
“Fourteen” je lijepa, ljudski profinjena i nenametljiva kronika prijateljstva dviju djevojaka koje ne mogu biti različitije. Jo (Norma Kuhling) je glamurozna, prelijepa, no puna problema, sklona ovisnostima i depresiji, a Mara (Tallie Medel) je njena neugledna i vazda požrtvovna najbolja prija koja za razliku od Jo ima relativno sređen život i s obje je noge na zemlji. Prikazujući ih kroz dugi period, Sellitt se bavi pomalo filozofskim pitanjima - što svatko od nas napravi s darovima koje je dobio, što je ljudska sreća i može li se ljude stvarno promijeniti?
Jedna od zanimljivih bizarnosti Subversivea je i film “Djeca mrtvih” koji kao producent potpisuje slavni Austrijanac Ulrich Seidl, a autori su mu Amerikanci Kelly Copper i Pavol Liška, akteri slavnog Nature Theater of Oklahoma. Film je nijema, kvazi-ekspresionistička adaptacija romana nobelovke Elfride Jelinek, bavi se pojavom zombija u ubavoj štajerskoj dolini, a tu su - suvišno je i reći - i nacisti i sirijske izbjeglice.
U programu je također i film koji u Zagreb stiže s nagradama s Berlinalea i FEST-a, “Bila sam doma, ali…” Njemice Angele Schanelec. Schanelec je inače jedna od najistaknutijih akterica tzv. Berlinske škole, ima neke baš dobre naslove, no hajp oko filma koji stiže u Zagreb osobno mi se čini prenapuhanim.
Osim glavnog programa, Subversive donosi i posvete dvama velikanima filmskog modernizma koji su umrli ove godine. Prvi je Jonas Mekas, a druga Agnès Varda koju će festival predstaviti s dosad najiscrpnijom retrospektivom u Hrvatskoj.
Tu je čak 15 naslova, od prvog novovalovskog filma “La Pointe Courte” (1955), preko klasika “Cleo od 5 do 7” (1962), venecijanskog pobjednika “Bez krova i zakona” (1985), pa do dokumentarca “Skupljači i skupljačica” (2000), filma koji je u anketi Sight & Sounda uvršten među najveće dokumentarce 20. stoljeća.
Posveta Vardi
Tu je - dakako - i Vardin posljednji, autobiografski film “Vardi od Agnès” koji i otvara Subversive.
Ipak, filmofile treba upozoriti da od Vardinog posthumnog filma ne očekuju previše: to je ponajprije snimljeni master class u kojem redateljica govori o sebi i svojim radovima. Kako god, film može poslužiti kao dobar uvod onima koji o sjajnoj Belgijanki znaju manje.
K tomu, film se jako iscrpno bavi drugom, u nas manje poznatom stranom Vardinog djelovanja, a to su galerijski projekti i instalacije. Oni koji pak žele saznati više o redateljici i njenom životu, mogu pogledati drugi njen autobiografski dokumentarac, “Agnezine plaže” (2008) - koji je također na programu Subversivea.